"هیچ ثروتی چون عقل و هیچ فقری چون جهل و هیچ میراثی چون ادب و هیچ پشتیبانی چون مشورت نخواهد بود."
امام علی(ع)
تمرکز و عدم تمرکز در نوجوانان از موضوعات بسیار مهم این بازه سنی به شمار میرود و شناسایی عوامل آن سبب میشود تا نوجوان کمتر دچار حواسپرتی شود. شناسایی عوامل عدم تمرکز نوجوانان و درمان آن سبب میشود تا فرد در ادامه مسیر زندگی با مشکلات کمتری مواجه شود؛ زیرا عدم تمرکز میتواند در هر کاری فرد را از پیشرفت باز دارد و اجازه ندهد آن فرد در کار خود به موفقیت برسد.
شاید در سن نوجوانی اولین علائم عدم تمرکز در هنگام مطالعه و خیالپردازی نمایان شود. در ابتدا این عدم تمرکز کم بوده و در صورتیکه ریشههای آن را شناسایی نکنید و راهحلهای مشکل عدم تمرکز را اجرایی نکنید، ممکن است در ادامه این عدم تمرکز و حواس پرتی بیشتر و بیشتر شود. اگر بخواهیم بیشتر در مورد این موضوع صحبت کنیم میتوانیم به عوارض جانبی آن نیز بپردازیم. یک نوجوان ممکن است در ابتدا از حواسپرتی و خیالپردازی احساس ناراحتی نکند و از خیالپردازی نیز خشنود شود؛ اما اگر این عدم تمرکز بهصورت بیشتر و مزمن به سراغ نوجوان بیاید دیگر آن حالت خوشایند را برای او ایجاد نمیکند و این امکان وجود دارد که بهصورت یک بیماری خود را نمایان کند، یا در حالت دیگر مانع انجام صحیح کارها برای فرد شود که در هر دو حالت برای یک نوجوان عذابآور میشود.
با توجه به موارد ذکرشده میتوان اینطور بیان کرد که درمان عدم تمرکز نوجوانان موضوع بسیار مهمی است و در این مسیر ابتدا باید عوامل حواسپرتی و عدم تمرکز هنگام درس و خیالپردازی بررسی شوند و سپس راههایی برای درمان حواسپرتی ارائه شود. در ادامه مقاله دلایل و ریشههای عدم تمرکز در نوجوانان بیان شده و با بررسی دقیق این عوامل چند روش درمان عدم تمرکز بیان میشود. سرفصلهایی که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته در زیر بیان شده است:
دلایل به وجود آمدن عدم تمرکز هنگام مطالعه و خیالپردازی کدام است؟
ریشهها و راهحلهای مشکل عدم تمرکز چیست؟
عوامل حواسپرتی کدماند؟
راههایی برای درمان حواسپرتی
دلایل به وجود آمدن عدم تمرکز هنگام مطالعه و خیالپردازی کدام است؟
در ابتدا باید این نکته بیان شود که خیالپردازی از عدم تمرکز میآید و منشا آن نیز عدم تمرکز است؛ بدین معنا که اگر نوجوان بتواند عدم تمرکز خود را حل کند، به احتمال بسیار زیاد دچار خیالپردازی نمیشود. با این وجود عدم تمرکز هنگام مطالعه و خیالپردازی دارای عوامل و منشاهای مختلفی هست. شاید اولین عامل به وجود آمدن عدم تمرکز، محیط مورد نظر باشد؛ یعنی محیطی که نزدیک به تلویزیون، کامپیوتر یا گوشی موبایل و سایر تکنولوژیهایی که میتواند سبب عدم تمرکز شود. از طرفی مکان مورد نظر نباید مکانی برای استراحت یا خوردن غذا باشد؛ زیرا این موارد نیز بهاندازه دستگاههای الکترونیکی سبب عدم تمرکز میشوند.
انتخاب مکان مناسب یکی از مهمترین عوامل ایجاد تمرکز در نوجوانان است. افراد برای مطالعه باید مکانی را انتخاب کنند که دمای مناسبی داشته باشد و سرد و گرم نباشد؛ تمیز باشد؛ رفتوآمد افراد در آنجا کم باشد و عواملی مانند تلویزیون که باعث حواسپرتی آنها میشود وجود نداشته باشد. همچنین وسایل در این محیط باید بهصورت مرتب و منظم در جای مناسب خود قرار بگیرند.
از دیگر مواردی که سبب عدم تمرکز در هنگام مطالعه میشود، نداشتن یک برنامه منظم است، وقتی برنامهای وجود نداشته باشد فشاری برای به اتمام رساندن یک مبحث خاص وجود ندارد و بهصورت ناخودآگاه فرد نوجوان احساس میکند که زمان بیشتری دارد و در همین زمان خیالپردازی به سراغ او میآید. این نکته قابل ذکر است که عدم برنامه ریزی سبب میشود فرد اولویتبندی برای مطالعه یا هر کار دیگر خود نداشته باشد و همین موضوع عدم اولویتبندی، سبب عدم تمرکز میشود.
باید در نظر داشت که عواملی مانند خستگی و گرسنگی سبب میشوند تا در فرد عدم تمرکز صورت پذیرد، شاید در ابتدا این موضوع تاثیر زیادی نداشته باشد اما به مرور زمان تاثیر آن بیشتر شده و عدم تمرکز شدیدتری را به همراه دارد.محیط نامناسب، عدم برنامهریزی، نداشتن برنامه منظم، خستگی و گرسنگی از مهمترین دلایلی هستند که در به وجود آمدن عدم تمرکز هنگام مطالعه و خیالپردازی نقش دارند.
مطالعه پشت سرهم و بدون وقفه خود نیز عامل عدم تمرکز میشود؛ زیرا سبب میشود فرد دچار خستگی مفرط گردد و این خستگی خود عاملی برای عدم تمرکز است. نداشتن آرامش و آسودگی خیال خود یکی دیگر از دلایل عدم تمرکز هنگام مطالعه و خیالپردازی است.نداشتن آرامش نیز ناشی از پارامترهای مختلفی است. پارامترهایی مانند عصبانیت، استرس و هیجان زیاد سبب میشود که عدم تمرکز نوجوانان بالا رود و نتوانند ذهن خود را هنگام مطالعه متمرکز سازند.
ریشهها و راهحلهای مشکل عدم تمرکز چیست؟
اگر بخواهیم علاوه بر مواردی که در بخش قبل ذکر شده، عدم تمرکز را بهصورت ریشهایتر مورد بررسی قرار دهیم، باید به عواملی مانند سبک زندگی و محیط شلوغ و بینظم اشاره کنیم. محیط بینظم و شلوغ از مهمترین عوامل عدم تمرکز است و سبک زندگی نیز تاثیر بسیار زیادی در عدم تمرکز فرد دارد.
سبک زندگی شامل میزان خواب، ورزش و نوع تغذیه است که هر کدام از این عوامل تاثیر زیادی در عدم تمرکز فرد دارد. اگر بخواهیم عدم تمرکز نوجوانان را مورد بررسی قرار دهیم باید این راهکارها را بهدقت اجرایی کنیم. اولین درمان عدم تمرکز نوجوانان، کاهش عوامل حواسپرتی و دوری از تلویزیون، کامپیوتر و موبایل در حین انجام کار یا مطالعه است.
دومین راهکار تقسیم کارهای بزرگ به کارهای کوچکتر و داشتن زمانبندی و اولویتبندی است. انجام دادن یک کار بزرگ موجب خستگی فرد نوجوان عدم تمرکز نوجوانان میشود. وقتی کار یا مطالعه برای یک نوجوانان به قسمتهای کوچکتری تبدیل شود و او بتواند آنها را اولویتبندی کند و در زمان خود به انجام رساند، کمتر با مشکل عدم تمرکز روبهرو میشود. باید در نظر داشت که تبدیل تکلیف به یک عادت برای نوجوانان میتواند کاهش عدم تمرکز هنگام مطالعه و خیالپردازی را به همراه داشته باشد.
فعالیت بدنی در کنار تغذیه سالم میتواند یکی از راههای درمان حواسپرتی و عدم تمرکز باشد؛ زیرا فعالیت بدنی به همراه تغذیه سالم بهصورت مداوم سبب کاهش استرس و اضطراب میشود و کاهش استرس و اضطراب خود دلیلی بر کاهش عدم تمرکز است. استراحت کافی نیز یکی از راههای کاهش عدم تمرکز است. استراحت کافی خستگی نوجوان را کاهش میدهد و خستگی کمتر تمرکز بیشتر را به همراه دارد. استراحت در میان کارها یا مطالعه نیز از عواملی است که هم سبب میشود مغز استراحت کند و آماده انجام فعالیت جدید شود و هم سبب میشود خستگی فرد یا نوجوان کمتر شده و تمرکز روی کار یا مطالعه بیشتر شود.
یکی دیگر از درمانهای عدم تمرکز نوجوانان این است که عادت کنند تا در برابر حرکات و صداهای کوچک حساس نباشند و تمرکز خود را حفظ کنند. این تمرین و عادت سبب میشود تا در ادامه زندگی خود از تمرکز بالایی بهرهمند شوند. لازم به ذکر است که انجام بازیهای فکری تاثیر بسیار مثبتی در افزایش تمرکز جوانان دارد و میتواند میزان حواسپرتی را در آنها کاهش دهد.
عوامل حواسپرتی کدماند؟
اگر بخواهیم علاوه بر مواردی که در بخش قبل ذکر شده، عدم تمرکز را به صورت ریشهایتر مورد بررسی قرار دهیم، باید به عواملی مانند سبک زندگی و محیط شلوغ و بینظم اشاره کنیم. محیط بینظم و شلوغ از مهمترین عوامل عدم تمرکز است و سبک زندگی نیز تاثیر بسیار زیادی در عدم تمرکز فرد دارد سبک زندگی شامل میزان خواب، ورزش و نوع تغذیه است که هر کدام از این عوامل تاثیر زیادی در عدم تمرکز فرد دارد. اگر بخواهیم عدم تمرکز نوجوانان را مورد بررسی قرار دهیم باید این راهکارها را بهدقت اجرایی کنیم. اولین درمان عدم تمرکز نوجوانان، کاهش عوامل حواسپرتی و دوری از تلویزیون، کامپیوتر و موبایل در حین انجام کار یا مطالعه است.
برخی فاکتورها در زندگی روزانه تاثیر زیادی بر تمرکز افراد دارد. افراد باید تلاش کنند تا غذاهای سالمی بخورند و رژیم غذایی سالمی داشته باشند که حاوی کربوهیدراتهای پیچیده، پروتئین و چربیهای سالم باشد. وجود تمرینهای ورزشی ساده در برنامه روزانه، باعث افزایش تمرکز و بهرهوری افراد میشود. اگر افراد برنامه ورزشی نداشته باشند و رژیم غذایی آنها مبتنی بر فستفود باشد انرژی و تمرکز لازم برای کارهای روزانه خود را نخواهند داشت.
دومین راهکار تقسیم کارهای بزرگ به کارهای کوچکتر و داشتن زمانبندی و اولویتبندی است. انجام دادن یک کار بزرگ موجب خستگی فرد نوجوان عدم تمرکز نوجوانان میشود. وقتی کار یا مطالعه برای یک نوجوانان به قسمتهای کوچکتری تبدیل شود و او بتواند آنها را اولویتبندی کند و در زمان خود به انجام رساند، کمتر با مشکل عدم تمرکز روبهرو میشود. باید در نظر داشت که تبدیل تکلیف به یک عادت برای نوجوانان میتواند کاهش عدم تمرکز هنگام مطالعه و خیالپردازی را به همراه داشته باشد.
عدم اولویتبندی کارها باعث عدم تمرکز در افراد میشود؛ زیرا آنها نمیدانند کارهای روزانه خود را چگونه شروع کنند. اگر افراد از هدف بعدی خود مطمئن نباشند مدام از یک شاخه به شاخه دیگری میپرند و وظایف خود را نیمهتمام رها میکنند. اولویتبندی کارها و اهداف باعث میشود افراد با تمرکز و بدون اتلاف وقت و هزینه، کارهای خود را انجام دهند.
فعالیت بدنی در کنار تغذیه سالم میتواند یکی از راههای درمان حواسپرتی و عدم تمرکز باشد؛ زیرا فعالیت بدنی به همراه تغذیه سالم بهصورت مداوم سبب کاهش استرس و اضطراب میشود و کاهش استرس و اضطراب خود دلیلی بر کاهش عدم تمرکز است. استراحت کافی نیز یکی از راههای کاهش عدم تمرکز است. استراحت کافی خستگی نوجوان را کاهش میدهد و خستگی کمتر تمرکز بیشتر را به همراه دارد.
جان کابات زین، استاد دانشکده پزشکی دانشگاه ماساچوست، معتقد است استرس و تمرکز رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند. گاهیاوقات افراد به دلیل اینکه میخواهند چند کار را با هم انجام دهند یا تمرکز زیادی بر یک کار داشته باشند، استرس میگیرند. از طرفی اگر استرس افراد زیاد باشد، تمرکز کردن نیز برای آنها سختتر میشود. در این شرایط افراد میتوانند از مدیتیشن استفاده کنند تا تمرکز بیشتری داشته باشند.
استراحت در میان کارها یا مطالعه نیز از عواملی است که هم سبب میشود مغز استراحت کند و آماده انجام فعالیت جدید شود و هم سبب میشود خستگی فرد یا نوجوان کمتر شده و تمرکز روی کار یا مطالعه بیشتر شود. طبق مطالعات انجمن مرکزی روانشناسی و عصبشناسی در آمریکا، بیخوابی یا اختلالات در خواب باعث میشود افراد در طول روز تمرکز کافی نداشته باشند. بیخوابی باعث میشود افراد توانایی تمرکز بر یک موضوع را نداشته باشند و به موضوعات دیگری نیز فکر کنند. در حقیقت با بیخوابی افراد نمیتوانند دو یا چند منبع اطلاعاتی را از یکدیگر جدا کنند.
تندخوانی یکی از روشهایی است باعث توجه و تمرکز بیشتر در مطالعه و در نتیجه یادگیری بیشتر میشود. ذهن افراد در حالت عادی میتواند به چیزهای مختلفی مانند غذا، تفریح و… بهصورت همزمان فکر کند، به همین علت افراد برای درس خواندن تمرکز ندارند؛ اما با استفاده از روشهای تند خوانی مغز فرصت فکر کردن به این موارد را ندارد، در نتیجه تمرکز افراد برای مطالعه نیز بیشتر میشود.
یکی دیگر از درمانهای عدم تمرکز نوجوانان این است که عادت کنند تا در برابر حرکات و صداهای کوچک حساس نباشند و تمرکز خود را حفظ کنند. این تمرین و عادت سبب میشود تا در ادامه زندگی خود از تمرکز بالایی بهرهمند شوند. لازم به ذکر است که انجام بازیهای فکری تاثیر بسیار مثبتی در افزایش تمرکز جوانان دارد و میتواند میزان حواسپرتی را در آنها کاهش دهد.
عواملی مانند استرس، اضطراب، خستگی، گرسنگی و تشنگی از جمله عوامل درونی حواسپرتی به شمار میآیند و پارامترهایی مانند صداهای نابههنجار ، دستگاههای دیجیتالی و رسانهای و کم و زیاد شدن نور محیط از جمله عوامل حواسپرتی هستند که منشا بیرونی دارند.
راههایی برای درمان حواسپرتی
برای درمان حواسپرتی، راهکارهای متفاوتی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره میکنیم. نکته اول اینکه در طول روز روی ۲ تا ۳ کار تمرکز کنید و فقط آنها را انجام دهید؛ زیرا افزایش تعداد کارها در روز سبب آشفتگی و حواسپرتی میشود.همچنین سعی کنید همیشه اهداف مهم را در ذهن خود داشته باشید؛ این کار سبب میشود که حافظه و تمرکز شما تقویت شود.در نظر داشته باشید که بهتر است کارهایی را در روز انجام دهید که در زودترین زمان ممکن انجام شوند. طولانی شدن کار و تداخل آن با کارهای دیگر، احتمال حواسپرتی را بیشتر میکند.
همانطور که در بخش گذشته گفته شد سعی کنید حساسیت خود را نسبت به عوامل بیرونی که سبب حواسپرتی شما میشود از بین ببرید و عوامل درونی حواسپرتی را به کمترین حالت ممکن برسانید. برای انجام کارها سعی کنید از کوچکترین بخش کار شروع کنید و به ترتیب بقیه را انجام دهید. همین عوامل و نکات کوچک سبب میشود تا بهمرور زمان حواسپرتی بهصورت تدریجی کاهش یابد و بخش اعظمی از آن درمان شود.
یکی از راههای درمان حواسپرتی این است که همیشه خود را در حال انجام کار موردنظر تجسم کنید. این تجسمسازی سبب میشود تا ذهن درگیر کار شود و با دقت بیشتری تمام جوانب را در نظر گیرد و از آنجایی که این موضوع در ذهن تجسم شده، در هنگام انجام کار واقعی نیز میتواند بهعنوان یادآوریکننده نقش بهسزایی را در کاهش حواسپرتی ایفا کند.
عوامل مهم دیگری نیز در درمان حواسپرتی مفید هستند. یکی از این عوامل، کاهش مدت زمان تماشای تلویزیون است. برای مثال وقتی شما در حال دیدن تلویزیون هستید و همزمان با آن غذا نیز میخورید، تمام تمرکز ذهن به تلویزیون است و غذا خوردن بهصورت ناخودآگاه انجام میشود و ذهن تمرکز کافی برای غذا خوردن ندارد؛ همین موضوع به مرور زمان سبب کاهش تمرکز میشود که درنهایت حواسپرتی را به دنبال دارد. در نتیجه سعی کنید از مدت زمان تماشای تلویزیون بکاهید و از انجام کارهای مختلف همزمان با دیدن تلویزیون پرهیز کنید.
هیچوقت چندین کار را با هم انجام ندهید. این عمل سبب میشود تا بهمرور عدم تمرکز در شما زیاد شده و نهایتا حواسپرت شوید. در نظر داشته باشید که دوری از استرس و نگرانی و همچنین داشتن خواب کافی سبب درمان حواسپرتی میشود.عدم تمرکز و حواسپرتی جز مواردی است که از کودکی و نوجوانی در فرد آغاز میشود و اگر در ابتدا با انجام راهکارهای مناسب مانع آن نشوید مشکلات زیادی را برای فرد در آینده ایجاد میکند. عدم تمرکز هنگام مطالعه و خیالپردازی در نوجوانان، از علائم اولیه حواسپرتی است.
همانطور که گفته شد عوامل حواسپرتی دارای دو نوع درونی و بیرونی هستند و باید بیشتر به عوامل درونی و ذهنی توجه کرد. راههایی برای درمان حواسپرتی وجود دارد که پیدا کردن ریشهها و راهحلهای مشکل عدم تمرکز و تقویت این راهحلها، کمک بزرگی به فرد میکند. داشتن نظم و تقسیم کارهای بزرگ به کارهای کوچکتر، نداشتن استرس و کاهش اضطراب از مواردی است که میتواند کاهش حواسپرتی را برای فرد به همراه داشته باشد. برطرف کردن عدم تمرکز در نوجوانان با ایجاد سبک زندگی مناسب، کاهش خستگی، افزایش فعالیت بدنی، ایجاد شرایطی برای تقویت ذهن و تمرکز، میتواند کاهش حواسپرتی و عدم تمرکز را برای آنها به همراه داشته باشد.
پیشنهاد آخر
استفاده از نقشه ذهنی کمک میکند تا در پایان مطالعه و درس خواندن، یادگیری شما افزایش یابد؛ پس استفاده از نقشه ذهنی را فراموش نکنید.